ψυχολογια

ΑΚΟΥΤΕ ΤΗ ΔΙΑΘΣΗΣΗ ΣΑΣ!
ΚΙ ΟΜΩΣ ΘΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΕΤΕ ΟΣΟΙ ΑΠΟ ΕΣΑΣ ΔΕΝ ΕΧΕΤΕ ΚΑΙ ΝΑ ΤΗΝ ΑΚΟΥΤΕ.
ΠΑΡΑΘΕΤΩ ΕΝΑ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ "ΤΟ ΒΗΜΑ" ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗ ΔΙΑΙΣΘΗΣΗ.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΤΟ ΕΧΕΙ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ!!!!!!

ΤΟ ΒΗΜΑ

Η Επιστήμη σε RSSΑν μια εσωτερική φωνή σάς προτρέπει να κάνετε κάτι ή να αποφύγετε κάτι άλλο, μην... κλείνετε τ'' αφτιά σας. Μην αισθάνεσθε ότι προδίδετε τη λογική σας. Γιατί και αυτή η φωνή, η διαίσθησή σας, είναι μια υπερταχεία διαδικασία υπολογισμού που χρησιμοποιεί τη δύναμη της αφαίρεσης για την εξαγωγή γρήγορων συμπερασμάτων. Οπως μάλιστα έδειξαν πρόσφατα πειράματα, η διαίσθηση είναι συχνά πιο εύστοχη από την πολύπλοκη αναλυτική σκέψη
Ακούστε τη ΔΙΑΙΣΘΗΣΗ σας!
Bρίσκεστε μπροστά σε αυτό που λέμε επαγγελματικό σταυροδρόμι και το δίλημμα είναι μεγάλο. Σας έκαναν πρόταση για μια καινούργια δουλειά, η οποία θα σας βοηθήσει να διευρύνετε τους ορίζοντές σας και να αποκτήσετε νέες προοπτικές. Και η τωρινή σας δουλειά όμως σας προσφέρει ανάλογες δυνατότητες και ελάχιστα μικρότερες αποδοχές, ενώ δεν είστε καθόλου δυσαρεστημένοι από το εργασιακό σας περιβάλλον. Κάτι μέσα σας σάς λέει ότι είναι καλύτερο να μείνετε σε αυτήν. Το επαγγελματικό σας μέλλον είναι ωστόσο σοβαρή υπόθεση και η λογική σας δεν σας επιτρέπει να αποφασίσετε γι' αυτό ακούγοντας εσωτερικές φωνές και ενστικτώδη συναισθήματα. Κάνετε λοιπόν έναν κατάλογο, εξετάζετε όλες τις παραμέτρους και τα υπέρ και τα κατά της κάθε επιλογής: η ορθολογική ζυγαριά κλίνει ελαφρώς υπέρ της νέας δουλειάς, η φωνή όμως μέσα σας εξακολουθεί να σας σπρώχνει προς την παλιά. Πρέπει να την ακούσετε.

Κερδίζοντας τη λογική...

Σύμφωνα με τον Γκερντ Γκιγκερέντσερ, διευθυντή του Κέντρου Ανθρώπινης Ανάπτυξης του Ινστιτούτου Μαξ Πλανκ στο Βερολίνο, αν εμείς οι άνθρωποι ξέραμε να ακούμε αυτή τη φωνή που τόσο συχνά «μιλάει» μέσα μας, θα ήμασταν πιο επιτυχημένοι και πολύ πιο ευτυχισμένοι. Και σίγουρα θα γλιτώναμε πολύ κόπο και χρόνο αποφεύγοντας ατελείωτους υπολογισμούς, αναλύσεις και προβληματισμούς. Ο γερμανός καθηγητής έχει αφιερώσει εδώ και δεκαετίες τις μελέτες του στη διερεύνηση αυτού που στην καθομιλουμένη ονομάζουμε «ένστικτο» ή «διαίσθηση» - μια ανθρώπινη ιδιότητα που στην ορθολογική εποχή μας συνήθως απορρίπτεται ως υποδεέστερη. Και όμως οι έρευνές του είναι κατηγορηματικές: χωρίς να πηγάζει από κάποια υπερφυσική ικανότητα ή να έχει σχέση με τη λεγόμενη «έκτη αίσθηση», η διαίσθησή μας - απολύτως λογική αλλά απλουστευτική διαδικασία που διεξάγεται στο ασυνείδητο - είναι τις περισσότερες φορές πιο αποτελεσματική από τις πολύπλοκες αναλυτικές μεθόδους που βασίζονται στην καθαρή λογική.

Το κλειδί αυτής της επιτυχίας είναι, όσο και αν αυτό ακούγεται παράδοξο, η άγνοια. Το υποσυνείδητό μας δεν χρειάζεται - ούτε επιδιώκει - να γνωρίζει όλες τις παραμέτρους για να κάνει μια σωστή κρίση. Μια καλή - ή ικανή - αιτία τού αρκεί. Με τον τρόπο αυτόν, γρήγορα και απλά, βασιζόμενο στις καταγεγραμμένες σε αυτό προηγούμενες εμπειρίες όχι μόνο του κάθε ατόμου αλλά ολόκληρης της ανθρωπότητας από τα πρώτα βήματά της επάνω στη Γη, ξέρει να ξεχωρίζει την καλύτερη - ή πιο συμφέρουσα - επιλογή στις περισσότερες καταστάσεις. Το ζητούμενο λοιπόν για τον γερμανό καθηγητή, ο οποίος είναι και ο πρώτος που προχώρησε σε αυτό το θεωρούμενο ανορθόδοξο έδαφος, είναι να κατανοήσουμε τους μηχανισμούς αυτής της λειτουργίας ώστε να μάθουμε πότε μπορούμε να βασιζόμαστε σε αυτήν και πότε όχι.

Το πεδίο αυτό είναι ακόμη σχετικά άγνωστο στην επιστήμη - το Ινστιτούτο Μαξ Πλανκ είναι ένα από τα ελάχιστα κέντρα στον κόσμο που το διερευνούν - αλλά ακόμη περισσότερο στο ευρύ κοινό. Θεωρώντας ότι πρέπει να έλθουμε ξανά σε επαφή με μια «αρετή» την οποία οι πρόγονοί μας εμπιστεύονταν περισσότερο από εμάς, ο δρ Γκιγκερέντσερ δημοσίευσε πρόσφατα το πρώτο εκλαϊκευμένο βιβλίο του επάνω στο θέμα αυτό: έχει τον τίτλο Bauchentscheidungen, Die Intelligenz des Unbewussten («Διαισθητικές αποφάσεις - Η νοημοσύνη του ασυνείδητου») και κυκλοφορεί ήδη με επιτυχία μεταφρασμένο στα αγγλικά και σε άλλες γλώσσες.

Τι είναι διαίσθηση

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Τι ακριβώς είναι για την επιστήμη αυτό που εμείς στην καθημερινή μας ζωή αποκαλούμε «ένστικτο» ή «διαίσθηση»; «Η διαίσθηση» μας λέει ο κ. Γκιγκερέντσερ «είναι μια κρίση, μια αίσθηση η οποία έχει τρεις ιδιότητες: πρώτον, ξεκινάει μέσα στο μυαλό μας. Είναι εκεί, ξέρουμε π.χ. ότι δεν μας αρέσει αυτός ο άνθρωπος. Δεύτερον, δεν καταλαβαίνουμε γιατί έχουμε αυτή την αίσθηση - οι αιτίες της, η διαδικασία που τη στηρίζει δεν είναι ενσυνείδητες. Και, τρίτον, παρ' όλα αυτά, η αίσθηση αυτή είναι τόσο δυνατή ώστε να μας ωθήσει στο να ενεργήσουμε ακολουθώντας την».

Παρ' ότι εμείς δεν καταλαβαίνουμε γιατί μας δημιουργείται αυτή η τόσο ισχυρή ενστικτώδης αντίδραση, η διαίσθηση δεν λειτουργεί καθόλου αυθαίρετα ούτε τυχαία. Κρίνει και «αποφασίζει» βασιζόμενη σε υποσυνείδητους εμπειρικούς κανόνες, οι οποίοι στην ψυχολογία λέγονται ευρετικές στρατηγικές. Οι στρατηγικές αυτές είναι απλές: στόχος τους είναι να βρουν την απλούστερη και πιο αποτελεσματική λύση στις διάφορες καταστάσεις. Για να τον επιτύχουν αγνοούν πληροφορίες τις οποίες δεν θεωρούν ιδιαίτερα χρήσιμες και προτιμούν συνήθως να βασίζονται σε μία και μοναδική «ικανή αιτία». Λειτουργούν, δηλαδή, εντελώς αντίθετα από τις αναλυτικές μεθόδους και τους υπολογισμούς που προσπαθούν να ζυγίσουν όλες τις αιτίες, όπως π.χ. μια μέθοδος ισολογισμού. Φαίνεται ότι είναι όμως πολύ πιο αποτελεσματικές σε πολλές περιπτώσεις. «Αυτό το οποίο δείξαμε για πρώτη φορά» τονίζει ο γερμανός καθηγητής «είναι ότι μία μόνο καλή αιτία αποδεικνύεται συχνά καλύτερη από τις λεγόμενες ορθολογικές μεθόδους - ακόμη και από τις εξαιρετικά πολύπλοκες τεχνικές μεθόδους όπως οι πολλαπλές εξισώσεις».

Ευρετικές στρατηγικές

Οι ειδικοί έχουν κατηγοριοποιήσει τις ευρετικές στρατηγικές ανάλογα με τη λειτουργία τους και τα ερεθίσματα που τις ενεργοποιούν: υπάρχει η ευρετική στρατηγική της αναγνώρισης, η οποία «αποφασίζει» με βάση το πόσο γνώριμο μας είναι ένα ερέθισμα, η ευρετική στρατηγική του βλέμματος, η οποία καθοδηγεί τις κινήσεις μας σε σχέση με ένα κινούμενο αντικείμενο, και ούτω καθ' εξής. Ολες στηρίζονται σε ικανότητες τις οποίες έχουμε εξελίξει για να ανταποκρινόμαστε στο περιβάλλον μας και δεν μπορούν να λειτουργήσουν χωρίς αυτές. Η ευρετική στρατηγική της αναγνώρισης π.χ. είναι αδύνατον να λειτουργήσει χωρίς την ικανότητα αναγνώρισης της μνήμης μας, ενώ η ευρετική στρατηγική του βλέμματος δεν λειτουργεί χωρίς την ικανότητά μας να ακολουθούμε με τα μάτια ένα κινούμενο αντικείμενο. «Αν παρατηρήσετε ένα μωρό τεσσάρων μηνών» εξηγεί ο κ. Γκιγκερέντσερ «θα δείτε ότι εξασκείται στο να παρακολουθεί κινούμενα αντικείμενα με το βλέμμα του. Αν του βάλετε επάνω από το κρεβάτι του ένα μομπίλ ή κουνήσετε το χέρι σας, εξασκείται ακολουθώντας το με τα μάτια».

Οι απλουστευτικοί αυτοί μηχανισμοί δεν αποτελούν μονοπώλιο του ανθρώπινου είδους. Τα περισσότερα ζώα, από τα έντομα ως τα πουλιά, τα ψάρια ή τις νυχτερίδες, στηρίζονται στις ίδιες, εξαιρετικά αποτελεσματικές, στρατηγικές για την επιβίωσή τους. Τα πουλιά και οι νυχτερίδες, π.χ., χρησιμοποιούν την ευρετική στρατηγική του βλέμματος για να κυνηγήσουν τη λεία τους ή για να ζευγαρώσουν, ενώ η ευρετική στρατηγική της αναγνώρισης χρησιμοποιείται από πολλά ζώα για να αποφύγουν τις χαλασμένες ή δηλητηριώδεις τροφές. «Αν δώσετε σε έναν ποντικό δύο τροφές, μία που έχει ξαναφάει και μία που δεν έχει δοκιμάσει ποτέ, μαντέψτε ποια θα προτιμήσει» εξηγεί ο καθηγητής. «Υπάρχει ένας συνδετικός κρίκος στο ζωικό βασίλειο».

Ορισμένες ευρετικές στρατηγικές ωστόσο φαίνεται ότι έχουν αναπτυχθεί κυρίως από το ανθρώπινο είδος και τις πιο εξελιγμένες ικανότητές του. «Αυτό που δεν βλέπουμε ιδιαίτερα στα ζώα» υπογραμμίζει ο ειδικός «είναι οι κοινωνικές ευρετικές στρατηγικές: η μίμηση των άλλων, το να ακολουθεί κανείς το ρεύμα, η αντιγραφή συμπεριφορών. Τα βλέπουμε σε κάποια ζώα, όχι όμως όπως στους ανθρώπους».

Πότε θολώνει η κρίση μας

Αν και πολλές φορές αποδεικνύεται αποτελεσματικό, το ένστικτό μας δεν είναι πάντοτε αλάνθαστο. Σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να χειραγωγηθεί και σε κάποιες άλλες μπορεί να «θολώσει». Η διαφήμιση, π.χ., πολλές φορές μας παραπλανά χειραγωγώντας την ευρετική στρατηγική της αναγνώρισης. Η στρατηγική αυτή - προτιμώ το προϊόν του οποίου το όνομα μου είναι γνωστό - είναι αλάνθαστη όταν οι εταιρείες φροντίζουν την ποιότητα του προϊόντος τους ώστε να έχουν «καλό» και γνωστό όνομα. «Από τη στιγμή όμως που οι εταιρείες δεν επενδύουν στη βελτίωση των προϊόντων τους αλλά μόνο στη βελτίωση των διαφημίσεών τους ώστε να αυξήσουν την αναγνωρισιμότητά τους» τονίζει ο ψυχολόγος «το γνωστό όνομα δεν αποτελεί εγγύηση και το κοινό παραπλανάται».

Ο φόβος, και ιδιαίτερα ο φόβος του θανάτου, μπορεί επίσης να ξεγελάσει τη διαίσθησή μας και ο καθηγητής είχε την ευκαιρία να μελετήσει αυτή την αντίδραση μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 στις Ηνωμένες Πολιτείες. «Πολλοί Αμερικανοί» λέει «σταμάτησαν να παίρνουν το αεροπλάνο ή μείωσαν τις πτήσεις τους. Τι έκαναν αυτοί οι άνθρωποι; Ανέλυσα την κατάσταση και διαπίστωσα ότι δεν έμειναν στα σπίτια τους. Απλώς πολλοί προτίμησαν να ταξιδεύουν με το αυτοκίνητό τους και, ως αποτέλεσμα, μέσα στους 12 μήνες που ακολούθησαν 1.500 επιπλέον Αμερικανοί έχασαν τη ζωή τους σε τροχαία δυστυχήματα στην προσπάθειά τους να αποφύγουν το αεροπλάνο. Μετά η κίνηση στους δρόμους και η συχνότητα των δυστυχημάτων επανήλθαν στα φυσιολογικά επίπεδα».

Στη συγκεκριμένη περίπτωση, όπως εξηγεί, λειτούργησε η ενστικτώδης αντίδραση της αποφυγής μιας κατάστασης στην οποία πολλοί άνθρωποι χάνουν τη ζωή τους μαζί σε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή. «Οταν περισσότεροι άνθρωποι πεθαίνουν "κατανεμημένα" σε μεγάλο χρονικό διάστημα, αυτό δεν φαίνεται να μας επηρεάζει. Η Ελλάδα, αν δεν κάνω λάθος, είναι από τις χώρες με τους περισσότερους νεκρούς σε τροχαία στην Ευρώπη, κανένας όμως δεν φαίνεται να φοβάται να ταξιδέψει στους δρόμους της. Οταν όμως έχουμε πολλούς νεκρούς μαζί, η ενστικτώδης αντίδρασή μας είναι να αποφύγουμε μια παρόμοια κατάσταση». Η αντίδραση αυτή προέρχεται από την εποχή που το ανθρώπινο είδος ζούσε σε μικρές ομάδες και άρα ο θάνατος πολλών μαζί αποτελούσε κίνδυνο για την επιβίωση της κοινότητας. Στη σημερινή εποχή η στρατηγική αυτή είναι άχρηστη, εξακολουθεί όμως να λειτουργεί. «Το καλύτερο σε αυτές τις περιπτώσεις είναι να ακούμε τη λογική και η λογική λέει ότι το αεροπλάνο είναι ασφαλέστερο μέσο από το αυτοκίνητο».

Μοχλός της ιστορίας

Ιστορικά η διαίσθηση βοήθησε την ανθρωπότητα να επιβιώσει και να προοδεύσει. Ηταν η κινητήριος δύναμη για μεγάλες επιστημονικές ανακαλύψεις, καλλιτεχνικά αριστουργήματα, αλλά και ένας οδηγός για την απλή καθημερινότητα. Σήμερα έχει επισκιαστεί από την καθαρή λογική και, παρ' ότι πολλοί - όπως οι γιατροί, οι αστυνομικοί και οι επιστήμονες - την αφήνουν να τους καθοδηγήσει καθημερινά στο επάγγελμά τους, δεν τολμούν να το παραδεχθούν. Οι γυναίκες ίσως την εμπιστεύονται περισσότερο από τους άνδρες, οι έρευνες όμως δείχνουν ότι δεν είναι πάντοτε καλύτερες από αυτούς στις ενστικτώδεις κρίσεις τους. «Οι πεποιθήσεις αυτές» λέει ο καθηγητής «έχουν ιστορική βάση. Πριν από μερικές εκατοντάδες χρόνια η λογική επικράτησε της διαίσθησης και οι άνδρες επικράτησαν των γυναικών. Ετσι έγιναν οι συσχετισμοί: οι γυναίκες έχουν διαίσθηση, οι άνδρες σοφία. Αυτό είναι φυσικά ανοησία, έχει όμως περάσει ακόμη σήμερα».

Ο ίδιος ο κ. Γκιγκερέντσερ πάντως εμπιστεύεται τη διαίσθησή του για πολλές αποφάσεις. «Οταν αποφάσισα να σας παραχωρήσω αυτή τη συνέντευξη» λέει «δεν είχα ικανούς λόγους να το κάνω, εκτός από το ότι πρόσφατα πήγα για διακοπές στην Ελλάδα και μου άρεσε πάρα πολύ. Αυτή λοιπόν ήταν η μία καλή αιτία». Το ένστικτό του τον κατευθύνει και στις έρευνές του. «Είμαι διευθυντής στο Ινστιτούτο Μαξ Πλανκ και πρέπει να κάνω υψηλού επιπέδου έρευνα. Είμαι λοιπόν υποχρεωμένος να ακολουθώ τη διαίσθησή μου, να αναλαμβάνω κινδύνους και στη συνέχεια να χρησιμοποιώ αναλυτικές μεθόδους για να ελέγξω αν η έρευνά μου είναι σωστή. Δεν μπορείς να κάνεις υψηλού επιπέδου έρευνα με άλλον τρόπο».

Παρ' όλα αυτά, όπως αναγνωρίζει, πολλοί άνθρωποι δεν λειτουργούν έτσι, αν και ίσως θα έπρεπε. «Η διαίσθηση έχει αποκτήσει κακό όνομα και πρέπει να της δώσουμε ξανά τη θέση που της αξίζει» τονίζει. «Αυτό δεν σημαίνει ότι η διαίσθησή μας είναι πάντοτε σωστή. Οχι, πρέπει να κατανοήσουμε πώς λειτουργεί, σε ποιες αρχές στηρίζεται. Μόνο τότε θα μπορέσουμε να καταλάβουμε πότε κρίνει σωστά και πότε όχι. Χωρίς αυτήν όμως δεν θα υπήρχαμε».



Μπορεί η διαίσθηση ενός ανθρώπου ο οποίος ομολογεί άγνοια για το χρηματιστήριο να αποδειχθεί καλύτερη στις επενδύσεις από τις γνώσεις των ειδικών; Σε μία από τις πιο εντυπωσιακές μελέτες του ο καθηγητής Γκιγκερέντσερ και οι συνεργάτες του στο Ινστιτούτο Μαξ Πλανκ χρησιμοποίησαν την ευρετική στρατηγική της αναγνώρισης ως οδηγό στις επενδύσεις. Ρώτησαν περαστικούς στο κέντρο του Μονάχου και στο κέντρο του Σικάγου ποια ονόματα γνώριζαν περισσότερο από έναν κατάλογο μετοχών. Παράλληλα πήραν τις γνώμες ειδικών συμβούλων της εταιρείας Fidelity και φοιτητών από τις οικονομικές σχολές των πανεπιστημίων των δύο πόλεων και στη συνέχεια κατήρτισαν μια σειρά χαρτοφυλάκια και παρακολούθησαν τα «κέρδη» τους για ένα εξάμηνο. Τα χαρτοφυλάκια των αδαών περαστικών είχαν πολύ υψηλότερες αποδόσεις από αυτά των ειδικών.

Υστερα από αντιδράσεις των οικονομικών κύκλων, οι οποίοι επέμεναν ότι τα αποτελέσματα ήταν τυχαία, ο καθηγητής επανέλαβε το πείραμα δύο ακόμη φορές, σε διαφορετικές αγορές, πάντα με τα ίδια αποτελέσματα. Πριν από μερικά χρόνια μάλιστα το Ινστιτούτο Μαξ Πλανκ διοργάνωσε έναν διαγωνισμό σε συνεργασία με το έγκυρο γερμανικό οικονομικό περιοδικό «Capital» για επενδύσεις σε μετοχές εταιρειών του Internet. Το χαρτοφυλάκιο των περαστικών είχε καλύτερες αποδόσεις από το 88% των χαρτοφυλακίων που υποβλήθηκαν και οπωσδήποτε πολύ ανώτερες από αυτές του διευθυντή του «Capital», του οποίου το χαρτοφυλάκιο έχασε με -80%!
Πιάνοντας την μπάλα


Πώς ένας καλός παίκτης του μπέιζμπολ ξέρει σε ποιο σημείο πρέπει να βρεθεί για να πιάσει την μπάλα; Αν ρωτήσετε τον ίδιο, το πιθανότερο είναι ότι θα σας απαντήσει ότι δεν ξέρει πώς το κάνει. Ως πρόσφατα οι ειδικοί πίστευαν ότι με κάποιον τρόπο ο εγκέφαλος των καλών αθλητών υπολογίζει την πορεία της μπάλας με βάση την ταχύτητά της, βρίσκει σε ποιο σημείο πρόκειται να πέσει και οδηγεί τον αθλητή προς αυτό. Ο καθηγητής Γκιγκερέντσερ όμως απέδειξε ότι η διαδικασία δεν είναι τόσο σύνθετη. Αντιθέτως, αποτελεί ένα από τα βασικά παραδείγματα της επιτυχίας της διαίσθησης και βασίζεται σε μία και μόνο απλή μέθοδο, την ευρετική στρατηγική του βλέμματος.

Η στρατηγική αυτή είναι αλάνθαστη και βασίζεται σε τρεις απλούς κανόνες: καρφώστε το βλέμμα σας στην μπάλα, αρχίστε να τρέχετε και προσαρμόστε την ταχύτητά σας έτσι ώστε η γωνία του βλέμματος - η γωνία που σχηματίζεται ανάμεσα στη ματιά σας, στην μπάλα και στο έδαφος - να παραμένει σταθερή. Σύμφωνα με έρευνες που έχουν γίνει, ακόμη και οι καλύτεροι αθλητές δεν μπορούν συνήθως να υπολογίσουν πού πρόκειται να πέσει μια μπάλα, ξέρουν όμως πολύ καλά τι πρέπει να κάνουν για να την πιάσουν. «Ο υπολογισμός της πορείας μιας μπάλας είναι εξαιρετικά πολύπλοκος» λέει ο καθηγητής. «Δεν πρέπει να υπολογιστεί μόνο η παραβολή της κίνησης αλλά και ο άνεμος, η περιδίνηση και άλλοι σύνθετοι παράγοντες. Καμία μηχανή, ρομπότ ή ηλεκτρονικός υπολογιστής δεν μπορεί, τουλάχιστον ως σήμερα, να πιάσει την μπάλα. Ο άνθρωπος όμως το καταφέρνει εξαιρετικά καλά χρησιμοποιώντας μια απλούστατη στρατηγική».