Προστατεύοντας το πορτοφόλι και την ψυχή σας τώρα τις Γιορτές.

Καταναλωτισμός και Γιορτές: Προστατεύοντας το πορτοφόλι και την ψυχή σας
Δρ Λίζα Βάρβογλη, Ph.D. Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια, Nευροψυχολόγος

Καταναλώνω... άρα υπάρχω! Αυτό φαίνεται να είναι το ρητό που ισχύει την περίοδο των γιορτών και μάλιστα η καταναλωτική συμπεριφορά συχνά παίρνει τεράστιες διαστάσεις. Γιατί όμως η μανία του καταναλωτισμού 'χτυπά' την πόρτα μας ειδικά τις γιορτές;
Συναισθηματική Ανακούφιση
Ο εορταστικός καταναλωτισμός συχνά παίρνει τη μορφή του shopping therapy, δηλαδή της θεραπείας μέσα από την αγορά αντικειμένων. Γιατί όμως να χρειάζεται κανείς θεραπεία και μάλιστα τις γιορτινές μέρες;
Οι γιορτές σε ένα πρώτο επίπεδο φέρνουν μαζί τους τα δώρα, το δέντρο, τα στολίδια, τα παραδοσιακά γλυκά, τα πάρτι, αλλά σε ένα δεύτερο επίπεδο είναι ιδιαίτερα συναισθηματικά φορτισμένες.
Οι γιορτινές μέρες, εκτός από την χαρά και τη συναισθηματική χρυσόσκονη, πολλές φορές θυμίζουν στον άνθρωπο παλιές χαρούμενες ημέρες, σε αντιδιαστολή με το παρόν του, το οποίο μπορεί να μην είναι τόσο ευχάριστο. Αναμνήσεις από χαρούμενες στιγμές με την πατρική οικογένεια, με φίλους, με κάποιο άτομο με το οποίο είχε κανείς δεσμό μπορεί να φέρνουν στο νου περασμένες χαρές, αφήνοντας ταυτόχρονα και μια πικρή γεύση.
Έτσι, το να ξεχυθεί κανείς στην αγορά και να κάνει ψώνια, αγοράζοντας τα χίλια-δυο καλά που του θυμίζουν τις παλιές καλές ημέρες είναι ένας τρόπος να ξαναδημιουργήσει την περασμένη ευτυχία.
Για άλλους, πάλι, οι γιορτινές μέρες είναι φορτωμένες με δυσάρεστες αναμνήσεις ή ψυχικό πόνο απώλειες αγαπημένων προσώπων, καταστάσεων, συγκρούσεις, στεναχώριες του περελθόντος έρχονται στην επιφάνεια με αφορμή τις γιορτές και τον διαπροσωπικό τους χαρακτήρα. Φορτισμένοι συναισθηματικά, οι άνθρωποι επιλέγουν να καταναλώσουν για να πάρουν μια γεύση χαράς και ευτυχίας, ακόμα και αν η διάρκειά της είναι όσο να θαυμάσει κανείς το αντικείμενο στη βιτρίνα, να το πληρώσει και μετά να το βάλει στη σακούλα του.
Τις ημέρες αγάπης των γιορτών πολλοί άνθρωποι έχουν ενοχές: που δεν αφιερώνουν αρκετό χρόνο στα παιδιά τους, που καυγαδίζουν συχνά με τον/τη σύζυγό τους, που έχουν αμελήσει τις κοινωνικές υποχρεώσεις και τους φίλους τους, που δε βρίσκουν χρόνο να τηλεφωνήσουν σε κοντινούς και μακρινούς συγγενείς.
Έτσι, για να καταπραΰνουν τις τύψεις για το ότι δεν έχουν δώσει ένα κομμάτι από το χρόνο τους και τον συναισθηματικό εαυτό τους σε σημαντικά οικεία τους πρόσωπα, πολλοί καταφεύγουν στις αγορές δώρων, χρήσιμων ή άχρηστων, φθηνών ή ακριβών, όμορφων ή κακόγουστων.
Εγώ και ο Εαυτός μου
Για άλλους πάλι, η εορταστική υπερκατανάλωση σχετίζεται με την προβολή του εαυτού: ένας από τους καλύτερους τρόπους για να προβάλει κανείς τη μεγαλομανία του είναι να αγοράσει όσα περισσότερα ή όσα ακριβότερα πράγματα μπορεί, είτε ως δώρα για τους γύρω του είτε για τον εαυτό του. Με αυτή τη συμπεριφορά δημιουργεί κανείς την ψευδαίσθηση ότι είναι ανώτερος ή καλύτερος από τους γύρω του, οπότε η καταναλωτική του μανία και η προσφορά δώρων δεν είναι τίποτε άλλο από μια εγωκεντρική σύγκριση για να υπερτερήσει των άλλων.
Μια άλλη εγωκεντρική συμπεριφορά είναι η υπερκατανάλωση ως ένας τρόπος να υπενθυμίσει το άτομο στον εαυτό του ‘τα κατάφερα’, ‘είμαι επιτυχημένος/η’, ‘δεν έχω ανάγκη από κανέναν, παίρνω ό,τι θέλω για τον εαυτό μου’. Πίσω από αυτού του είδους την αυταρέσκεια και αυτονομία όμως κρύβεται μοναξιά και ανασφάλεια.
Τα μηνύματα από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και τη σύγχρονη κουλτούρα
Ένας άλλος παράγοντας που συμβάλει στην υπερκαταναλωτική μανία των γιορτών είναι και τα μηνύματα που προβάλονται με κάθε τρόπο μέσα από τα ΜΜΕ-και όχι μόνο την τηλεόραση. Η εικόνα του πετυχημένου ανθρώπου που αγοράζει πολλά πράγματα, η εικόνα της ευτυχίας και την χαράς μέσα από τις συνεχόμενες αγορές, τις γεμάτες σακούλες και τα λαμπερά χαμόγελα αποτελούν ‘δολώματα’ για τον μέσο άνθρωπο που ταυτίζεται με τις ωραίες αυτές εικόνες.
Χωρίς να σταθεί να σκεφτεί αν όλα όσα θαυμάσια βλέπει πράγματι ισχύουν, ο σύγχρονος άνθρωπος επιθυμεί να πάρει ένα κομμάτι από αυτή την γρήγορη, ακοπίαστη και εύκολη χαρά-ευτυχία-επιτυχία που προβάλεται από τα ΜΜΕ. Ειδικά όταν κανείς έχει τσακίσει από τις μικροδυσκολίες της καθημερινότητας, τη ρουτίνα και τα διάφορα που έχει να αντιμετωπίσει και του προκαλούν στρες, η εύκολη λύση είναι αυτή που προβάλλεται: να αγοράσει όλα όσα διαφημίζονται και αυτομάτως θα ξεστρεσαριστεί, θα νιώσει όμορφα και θα είναι ευτυχισμένος.
Υπάρχει προστασία από τον υπερκαταναλωτισμό;
Εξωτερικοί, πρακτικοί τρόποι
Ειδικά στις μέρες που διανύουμε, με την οικονομική κρίση προεξάρχουσα, υπάρχουν καταρχήν πρακτικοί τρόποι με τους οποίους μπορεί κανείς να περιορίσει τον υπερκαταναλωτισμό, χωρίς όμως να χάσει τη χαρά των αγορών και την ευχαρίστηση ανταλλαγής δώρων.
Καταρχήν, καλό είναι να κάνει κανείς μια λίστα με τα αγαπημένα του πρόσωπα και από δίπλα τα δώρα που θα ήθελε να τους αγοράσει. Είναι ιδιαίτερα χρήσιμο να καταρτίσει έναν προϋπολογισμό, ώστε να ξέρει μέχρι πόσα χρήματα μπορεί να ξοδέψει για κάθε άτομο ή αντικείμενο της λίστας.
Μια άλλη τεχνική είναι να προαποφασίσει η οικογένεια ή οι φίλοι να ανταλλάξουν δώρα μέχρι μια συγκεκριμένη αξία (10, 20, 30ευρώ), ώστε να μην σπαζοκεφαλιάζει καθένας για το πόσα χρήματα να ξοδέψει και να υπάρχει ένα φρένο στην κατανάλωση.
Πρώτα κάντε μια βόλτα στην αγορά, εντοπίστε αυτά που θέλετε να αγοράσετε και στη συνέχεια κάντε μια δεύτερη βόλτα για να τα αφοράσετε: έτσι θα έχετε το χρόνο να το ξανασκεφτείτε και θα αποφύγετε τις παρορμητικές και άχρηστες αγορές.
Αν είναι εφικτό, θα πρέπει να χρησιμοποιεί κανείς μετρητά για τις αγορές του και, όταν χρησιμοποιεί πιστωτική κάρτα, να τη μεταχειρίζεται όπως τα μετρητά: δηλαδή να πληρώνει το συνολικό ποσό ή τις δόσεις στο τέλος του μήνα και να μην αφήνει το χρέος να συσσωρεύεται.
Ακόμα, προσοχή στα εορτοδάνεια: τα χρειάζεστε στ' αλήθεια; Μήπως τελικά κοστίζουν περισσότερο απ’ όσο νομίζετε; Εξετάστε το προσεκτικά πριν το αποφασίσετε.
Εξωτερικοί, πρακτικοί τρόποι
Μια άλλη σημαντική παράμετρος που βοηθά στο να βάλει κανείς φρένο στον υπερκαταναλωτισμό είναι να σκεφτεί τι πραγματικά επιθυμεί, και αν αυτό αγοράζεται αποκλειστικά με χρήματα ή χρειάζεται και κάποιου άλλου είδους προσπάθεια.
Έτσι, όταν θέλει κάποιος να ευχαριστήσει ένα οικείο του πρόσωπο, δεν είναι απαραίτητο να του κάνει ένα πανάκριβο δώρο: μπορεί να προσφέρει ένα συμβολικό δώρο και κάτι ακόμα, από καρδιάς: χρόνο, συμπαράσταση, μια ωραία συζήτηση, νοιάξιμο.
Το να ετοιμάσει κανείς ένα πλουσιοπάροχο τραπέζι, χωρίς να έχει φροντίσει αντίστοιχα να μην υπάρχουν μπηχτές, πίκρα, θυμός και παράλληλα να υπάρχουν θετικά συναισθήματα και ωραία θέματα συζήτησης, δεν αρκεί.
Έτσι, πέρα από τα ψώνια, τις αγορές και την κατανάλωση, θα πρέπει κανείς να σκεφτεί αν επιθυμεί να επενδύσει σε ποιοτικές σχέσεις και χρόνο, οπότε εκεί δε χρειάζεται απλώς να καταναλώνει, αλλά να προσφέρει με διαφορετικό, λιγότερο διαφημισμένο και χρηματικά ακριβό τρόπο.