Η οικονομική κρίση είναι εδώ. Ή τουλάχιστον έτσι προσπαθούν να μας πουν οι πάντες γύρω μας. Μοιάζει περισσότερο με «φάντασμα» παρά με κάτι που έχει συγκεκριμένη μορφή, ακόμη τουλάχιστον. Παρ’ όλα αυτά, αυτή η βαριά και γεμάτη ανησυχίες ατμόσφαιρα που επικρατεί, σε συνδυασμό με την ούτως ή άλλως υπαρκτή οικονομική στενότητα των τελευταίων ετών, δεν μας αφήνει ανεπηρέαστους. Πώς αντιδρούμε και με τι εφόδια τα αντιμετωπίζουμε όλα αυτά;
3 χαρακτηριστικά της κρίσης
Ο φόβος «πουλάει» Η κρίση είναι πανταχού παρούσα μεν, αόριστη και αφηρημένη δε. Ανησυχούμε και νιώθουμε αγωνία, αλλά δεν ξέρουμε και πολύ για ποιο πράγμα ακριβώς. Πάντως, για την ώρα το μεγάλο σοκ είναι για την πλειονότητα περισσότερο επικοινωνιακό παρά οικονομικό. Τα media ξέρουν ασφαλώς ότι «πουλάνε» πολύ περισσότερο όταν καλλιεργείται ανησυχία και φόβος.
Υπαρξιακή η αγωνία Δεχόμαστε έναν καταιγισμό από κακές οικονομικές ειδήσεις και απαισιόδοξες προγνώσεις. Οι φόβοι που γεννά μια τέτοια αόριστη απειλή, όπως αυτή της επερχόμενης οικονομικής κρίσης, είναι σχεδόν υπαρξιακής φύσεως: Δεν αισθανόμαστε να απειλείται κάτι συγκεκριμένο στη ζωή μας, αλλά ότι διατρέχει κίνδυνο ολόκληρη η βάση πάνω στην οποία την έχουμε στήσει: «Τι θα γίνει με τη δουλειά μου;», «Με τη δουλειά του συντρόφου μου;», «Τι θα αλλάξει για τα παιδιά μας;», «Τι θα γίνει μετά;».
Οι πάντες ανησυχούν Θα πίστευε κανείς ότι οι φόβοι αυτοί απασχολούν μόνο ανθρώπους που πραγματικά έχουν λόγους να ανησυχούν, π.χ. για το σπίτι τους, για τις σπουδές των παιδιών τους, για την ικανοποίηση στοιχειωδών αναγκών τους, όμως μάλλον δεν είναι έτσι. Όλοι οι άνθρωποι φοβούνται μη χάσουν αυτά -τα λίγα ή πολλά- που έχουν. Οι διαφορές οφείλονται κυρίως στον τρόπο με τον οποίο αντιδρούν απέναντι στο φόβο της απώλειάς τους.
Μήπως παραλύουμε στα δύσκολα;
Ο Ηλίας, 42 ετών, έχει επιχείρηση ενοικίασης αυτοκινήτων. Η γυναίκα του είναι ιδιωτική υπάλληλος και με τα έσοδα και των δύο η ζωή τους ήταν πάντα αρκετά άνετη.
Τα 2-3 τελευταία χρόνια ο ανταγωνισμός έχει αυξηθεί σε αυτές τις επιχειρήσεις και τα έσoδα έχουν μειωθεί. Επίσης, στην εταιρεία όπου δουλεύει η γυναίκα του, τον τελευταίο χρόνο απέλυσαν δύο υπαλλήλους. Ο Ηλίας αποφεύγει να συζητά με οποιονδήποτε τα θέματα αυτά, έχει συνεχώς νεύρα και άγχος, κι επιπλέον άρχισε να πίνει, αρκετά και σε καθημερινή βάση.
Οι προσπάθειες της γυναίκας του να συζητήσουν δεν βρίσκουν ανταπόκριση. Οι προτάσεις του πιο παλιού του συνεργάτη να κάνουν κάποιες αλλαγές για να αντιμετωπίσουν την κατάσταση απορρίπτονται, γιατί... «Με την κρίση αυτή δεν τα έβγαλαν πέρα κολοσσοί και θα την αντιμετωπίσουμε εμείς;».
Όλοι οι άνθρωποι φοβούνται μη χάσουν αυτά τα λίγα ή πολλά που έχουν
Καθ’ οδόν προς τη χρεοκοπία
Ο Ηλίας αποτελεί παράδειγμα παθητικής στάσης απέναντι στις δυσκολίες, τις ήδη υπάρχουσες και τις επαπειλούμενες. Ο γερμανός Βέρνερ Σάνιο, επιστημονικός συνεργάτης στο Συμβουλευτικό Κέντρο Χρεωστών που λειτουργεί στο Πανεπιστήμιο του Μάιντς, παρατήρησε ότι μια τέτοια παθητική στάση οδηγεί σε σταδιακή κλιμάκωση των οικονομικών δυσχερειών, αύξηση των χρεών και σε αρκετές περιπτώσεις, μετά από μερικά χρόνια, σε χρεοκοπία.
Κι όμως, μπορούμε!
Υπάρχει άλλος τρόπος από την παθητική αναμονή του μοιραίου; Το παράδειγμα για μία πιο θαρραλέα και ενεργητική στάση απέναντι σε δυσκολίες και (βαριά) οικονομικά χτυπήματα προέρχεται από ένα πολύ ωραίο βιβλίο, που επιπλέον είναι πολύ ενδιαφέρον λογοτεχνικά και ιστορικά. Είναι το βιβλίο της Μαριάννας Κορομηλά «Ευτυχισμένος που έκανε το ταξίδι του Οδυσσέα» (εκδόσεις Άγρα), στο οποίο αφηγείται την -πραγματική- ιστορία μιας οικογένειας ελλήνων εμπόρων από τη Μαύρη Θάλασσα, τις περιπέτειες, τις αλλεπάλληλες οικονομικές καταστροφές και τα καινούργια ξεκινήματα μέχρι τη στιγμή που έφτασαν, πρόσφυγες, το 1950 στο λιμάνι του Λαυρίου για να ξεκινήσουν για πολλοστή φορά, στα 50 τους χρόνια και με δύο μικρά παιδιά, τη ζωή τους από την αρχή:
«…Στα πενήντα ένα του χρόνια, πρόσφυγας για έβδομη φορά, ο θεληματικός θρακιώτης έμπορος δεν μπορούσε να συμμεριστεί τις ανησυχίες του φίλου του. Είχε χάσει, παιδί ακόμα, την πατρίδα του και την περιουσία του. Είχε αλλάξει δύο υπηκοότητες και δεκατρία επαγγέλματα. Είχε ζήσει τη θύελλα της Ρωσικής Επανάστασης, είχε επιζήσει δύο αυτοκρατοριών που κατέρρευσαν, δύο παγκοσμίων πολέμων κι ενός κομμουνιστικού καθεστώτος. Οι δυσκολίες δεν τον τρόμαζαν. Δεν τον τρόμαξαν ποτέ. Είχε εμπιστοσύνη στα χέρια του, στο μυαλό του, στην πείρα του. Μόνο για τα παιδιά και τη γυναίκα του ανησυχούσε, γι’ αυτό και δεν είπε τίποτα στην Ελένη…».
Οι εποχές έχουν αλλάξει, θα πει κανείς, οι άνθρωποι ήταν αλλιώς μαθημένοι. Κι όμως, ήταν άνθρωποι μάλλον «καλομαθημένοι». Προέρχονταν από οικογένειες με οικονομική ευμάρεια, την οποία έχασαν πολλές φορές λόγω πολιτικοκοινωνικών αλλαγών μέχρι τελευταίας δεκάρας.
Τι μας κάνει πιο «ευάλωτους»
Ασφαλώς, δεν αντιδρούν όλοι οι άνθρωποι με τον ίδιο τρόπο μπροστά σε μια επερχόμενη οικονομική κρίση. Κάποιοι παράγοντες, όμως, δημιουργούν μεγαλύτερη ανασφάλεια και φόβο:
Η ηλικία Είναι ένας παράγοντας που διαφοροποιεί τις ανησυχίες: Οι πολύ νέοι φοβούνται ότι δεν θα βρίσκουν δουλειά, οι μεσήλικοι ότι θα χρειαστεί να περιοριστούν σε ένα χαμηλότερο επίπεδο ζωής από αυτό που έχουν συνηθίσει, οι πιο ηλικιωμένοι αγωνιούν αν θα μπορέσουν να πάρουν τη σύνταξή τους.
Η σχέση μας με το χρήμα Ανάλογα με το τι συμβολίζει το χρήμα για τον καθένα (κάτι που συνήθως δεν μας είναι συνειδητό), αλλάζει σε ένα βαθμό και η στάση μας απέναντι στις δυσχέρειες που προκαλεί η οικονομική κρίση. Αν είναι για εμάς ένα μέσο αποδοχής και καταξίωσης στα μάτια των άλλων, τότε μια πιθανή μείωση εισοδημάτων βαραίνει σαν προσωπική αποτυχία.
Οι μνήμες «υπανάπτυξης» Μεγάλη αγωνία μπορεί να προκαλεί η οικονομική κρίση σε εκείνους που έχουν μεγαλώσει σε οικογένειες με οικονομικές ανασφάλειες και εντάσεις. Για άλλους, η απώλεια χρήματος ξυπνά φόβους αρχέγονους, που ισοδυναμούν, σύμφωνα με το Φρόυντ, με το φόβο της απώλειας ενός κομματιού του εαυτού τους.
Ώρα για αλλαγή και προσαρμογή
Πράγματι, είμαστε αλλιώς μαθημένοι. Έχουμε συνηθίσει να θεωρούμε τα πράγματα δεδομένα. Ζούμε εδώ και αρκετές δεκαετίες μια κατάσταση σχετικής σταθερότητας, χωρίς πολέμους, εξεγέρσεις, διωγμούς στη γειτονιά μας. Μας είναι πολύ δύσκολο να φανταστούμε ότι μπορεί να αλλάξουν, έστω και λίγο, τα δεδομένα της ζωής μας. Έχουμε μεγαλώσει θεωρώντας τη σιγουριά και την ασφάλεια ύψιστο και αυτονόητο αγαθό και παραλύουμε στην ιδέα ότι μπορεί να μην είναι έτσι τα πράγματα.
Είναι ίσως η πρώτη φορά που κάτι που δεν ελέγχουμε εμείς μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τη ζωή μας. Δεν μπορούμε εύκολα να ενστερνιστούμε τις συμβουλές κάποιων σοφολογιότατων να δούμε την κρίση σαν ευκαιρία για αλλαγή, για εξέλιξη ή για να εκτιμήσουμε περισσότερο αυτά που έχουμε, την υγεία, τους φίλους, τη δουλειά κλπ. κλπ. Παρ’ όλα αυτά...
Αντιδράστε έγκαιρα
Όποιος ανησυχεί, είναι σε επιφυλακή. Προετοιμάζεται για να αντιδράσει έγκαιρα και σωστά. Υπολογίστε τα έσοδα και τα έξοδά σας και πάρτε αποφάσεις. Βρείτε τι εναλλακτικές λύσεις έχετε.
Μην εγκαταλείπεστε στους φόβους σας
Η ανησυχία δεν πρέπει να εξελιχθεί σε φόβο που μας παραλύει. Τότε όλα μοιάζουν ακατόρθωτα και το μέλλον αβέβαιο. Αυτό που ξέρουμε αλλάζει και η αλλαγή τρομάζει. Τουλάχιστον στην αρχή.
Μην κλείνεστε στον εαυτό σας
Συζητήστε ανοιχτά και ειλικρινά με τους συντρόφους ή την οικόγενειά σας για να ενώσετε τις δυνάμεις σας μπροστά στις δυσκολίες.
Αντλήστε θάρρος από τους άλλους
Μπορούμε να πάρουμε θάρρος από ανθρώπους που τα κατάφεραν, που ίσως υπάρχουν και μέσα στην ίδια μας την οικογένεια, ανάμεσα στους γνωστούς μας. Χωρίς να αφήσουμε, όμως, το θαυμασμό να μας αποθαρρύνει λέγοντας «Εγώ ποτέ δεν θα είχα τόσο θάρρος όπως αυτοί».
Βασιστείτε στην πείρα σας
Μπορούμε να πάρουμε κουράγιο από την ίδια μας τη ζωή, αν σκεφτούμε πόσες φορές στο παρελθόν φοβηθήκαμε τις αλλαγές και πόσες φορές, τελικά, συνεχίσαμε χωρίς να έρθει το τέλος και η καταστροφή. Πόσες φορές οι φόβοι μας αποδείχτηκαν εντελώς ανεδαφικοί, όχι γιατί τα πράγματα ήταν τελικά ρόδινα, αλλά γιατί οι δυσκολίες που προέκυψαν δεν ήταν αυτές για τις οποίες προετοιμαζόμασταν.
Εμπιστοσύνη στις δυνάμεις σας!
Εντέλει, χρειάζεται να ενεργοποιήσουμε και να ενισχύσουμε την εμπιστοσύνη στον εαυτό μας και την ικανότητά μας να αντιμετωπίζουμε δύσκολες καταστάσεις. Όχι γιατί υπάρχει κάποια ψυχολογική θεωρία που λέει ότι «πρέπει να έχουμε εμπιστοσύνη στον εαυτό μας», αλλά γιατί απλούστατα αυτή είναι η φυσική τάση του κάθε ανθρώπου: Να προχωρά, να φοβάται, να κάμπτεται, να συνεχίζει, να ανακαλύπτει δυνατότητες, να αναπτύσσει ικανότητες, να αγωνιά, να αναζητά βοήθεια, να βρίσκει λύσεις, να απογοητεύεται, να ανοίγει δρόμους, να ελπίζει...
Όλα είναι θέμα ιδιοσυγκρασίας
Ο καθένας δέχεται τις αόριστες ειδήσεις για την οικονομική κρίση ανάλογα με την ιδιοσυγκρασία του, με λιγότερη ή περισσότερη ταραχή. Όσο πιο αγχώδης και ανασφαλής είναι ένας άνθρωπος απέναντι στις αλλαγές, τόσο περισσότερο δυσκολεύεται να δεχτεί ότι μπορεί να μην έχει τον έλεγχο, ότι μπορεί κάτι έξω από αυτόν να αλλάξει τα δεδομένα της ζωής του. Αυτό όμως δεν ισχύει μόνο για την οικονομική κρίση, αλλά και για οποιαδήποτε προοπτική αλλαγής, απώλειας, αποσταθεροποίησης, ανατροπής. Καταστάσεις που η ζωή, είτε μας αρέσει είτε όχι, μας επιφυλάσσει πολλές.
Αισιοδοξία λοιπόν για ό,τι κι αν συμβαίνει στη ζωή μας....
Καλό σαββατοκύριακο να έχετε όλοι σας!
Πριν από 9 χρόνια
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου